شرکت تجهیزات پزشکی و دستگاه های بیمارستانی
فهرست مطالب
سرطان کولورکتال (سرطان روده بزرگ) چگونه شکل می‌گیرد؟
سرطان کولورکتال، سرطانی است که در ابتدای روده بزرگ، کولون (Colon) و یا در بخش انتهایی روده بزرگ، راست‌روده یا رکتوم (Rectum) اتفاق می‌افتد. سلولهای لایه غشاء مخاطی (mucosa)، که دیواره داخلی روده بزرگ را پوشش می‌دهند، می‌توانند منشا شکل‌گیری سرطان آدینوکارسینوم (adenocarcinoma) باشند که یکی از شایع‌ترین انواع سرطان‌های روده بزرگ، به‌شمار می‌آید. سلولهای غشاء مخاطی، در معرض سم حاصل از باکتری‌ها و غذاها قرار داشته، همچنین با فرسودگی و سایش نیز مواجه هستند. لذا مرتبا از بین رفته و با سلولهای جدید، جایگزین می‌گردند. بروز اختلال یا معمولا دنباله‌ای از اختلالات، ژن‌های شرکت‌کننده در فرایند جایگزینی سلولی را، تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلالات باعث می‌گردند در سلولهای مخاطی، ناهنجاری ظاهر شود و به دنبال آن، تکثیر و ازدیاد سلولهای غیر طبیعی، سرطان را در پی خواهد داشت.
رشد و تکثیر سلولهای غیر طبیعی، ممکن است به شکل‌گیری توده‌هایی (growths) در کولون منجر شود، که پولیپ (polyp) نامیده می‌شوند. پولیپ‌ها گونه‌های مختلفی دارند و بسیاری از آن‌ها، تومورهای پیش‌سرطانی بوده که منتشر نمی‌شوند، اما در طی چندین سال، به آرامی به رشد خود ادامه می‌دهند. با رشد پولیپ، جهش‌های ژنتیکی (genetic mutations) باعث می‌گردند، ناپایداری بیشتری در سلول‌ها، ظاهر شود که حاصل آن، افزایش نابه‌هنجاری سلول‌ها خواهد بود. این تومورهای پیش‌سرطانی معمولا به سمت فضای خالی داخل روده رشد می‌کنند، اما اگر مسیر رشد آن‌ها تغییر کند و به سمت دیواره روده پیش بروند، لایه‌های داخلی‌تر روده بزرگ، نظیر لایه زیر مخاطی (submucosa layer) و لایه عضلانی (muscular layer)، تحت هجوم و اشغال تومور‌ها قرار می‌گیرد که به بیان دیگر، معنایش این خواهد بود که، پولیپ‌های پیش‌سرطانی به پولیپ‌های سرطانی تغییر یافته‌اند.
در بسیاری موارد، این فرایند به‌آهستگی صورت گرفته و رشد سلولهای نابه‌هنجار، و تبدیل شدن آن‌ها به بافت‌های سرطانی آشکار، حداقل 8 تا 10 سال زمان لازم خواهد داشت.
علت‌ها و دلایل سرطان کولورکتال
علت دقیق سرطان کولورکتال، هنوز مشخص نشده است. اما عواملی هستند که خطر ابتلا را افزایش می‌دهند (risk factors)، شامل:
- سایر بیماری‌ها، سرطان کولورکتال، به برخی بیماری‌های خاص، گویا مرتبط می‌باشد. افرادی که مبتلا به این عوارض بوده یا در خانواده‌شان، سابقه ابتلا به این بیماری‌ها وجود دارد، بیشتر در معرض خطر هستند؛ شامل: پولیپ‌های روده (Colorectal polyp) یا سرطان روده، بیماری‌های التهابی روده، نظیر کولیت زخمی (Ulcerative colitis) و نیز بیماری کرون (Crohn’s disease) و همچنین سرطان لوزالمعده یا پانکراس (Pancreatic cancer)، سرطان سینه (Breast cancer)، سرطان تخمدان (Ovarian cancer) و سرطان رحم (Uterine cancer).
- وراثت، مانند هر سرطان دیگر، ساختار ژنتیکی فرد، حداقل تا قسمتی مشخص می‌کند که میزان استعداد و آسیب‌پذیری او در برابر سرطان کولورکتال، چگونه خواهد بود.
- سرطان کولون غیرپولیپی ارثی (Hereditary nonpolyposis colon cancer)، این بیماری، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و باعث می‌گردد فرد به سرطان مبتلا شود. این بیماری با سایر سرطان‌ها نیز مرتبط می‌باشد، شامل سرطان‌های مخاط رحم (Endometrial)، روده کوچک، دستگاه ادراری فوقانی (Upper urinary tract)، مثانه، تخمدان، معده، پوست، مجاری صفراوی (Bile duct)، و برخی سرطان‌های لوزالمعده (Pancreatic cancer). این بیماری با نام سندرم لینچ (Lynch Syndrome) نیز، شناخته شده می‌باشد.
- رژیم غذایی، هر چند رابطه علت و معلولی هنوز معلوم و آشکار نمی‌باشد، با این‌حال، رژیم غذایی، در خطر ابتلا به سرطان کولورکتال مشارکت دارد. به نظر می‌رسد افرادی که در رژیم غذایی‌شان، میزان بالایی میوه و سبزیجات مصرف می‌کنند، کمتر در معرض خطر ابتلا به سرطان باشند. مطالعات بسیاری، پروتئین‌ها و روغن‌های حیوانی را به‌عنوان کمک‌کننده به رشد سرطان کولورکتال، معرفی می‌کنند، هر چند که پژوهشگران در مورد هرگونه استنتاج و نتیجه‌گیری صریح، هنوز محتاط هستند. برخی مطالعات نشان می‌دهد، مصرف مداوم گوشت قرمز، که میزان بالایی پروتئین و چربی اشباع شده در خود دارد، خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد؛ در حالی‌که از نظر برخی دیگر از پژوهش‌ها، ارتباط معناداری وجود ندارد. برخی دانشمندان، خاطرنشان می‌کنند که چربی، متهم اصلی است، در حالی‌که برخی دیگر، به پروتئین مظنون هستند. عده‌ای از پژوهشگران، اصرار دارند که چربی و پروتئین به خودی‌خود مطرح نیستند، بلکه شیوه پخت آن‌ها اهمیت دارد. این دسته یادآور می‌شوند که پروتئین و گوشت، اگر در دمای بالا پخته شوند (نظیر کباب کردن با شعله مستقیم و در معرض دود، یا بریان کردن به‌صورت حرارت از بالای ظرف)، می‌تواند تولید انبوهی ترکیبات بالقوه سرطان‌زا (potentially carcinogenic substances) را به‌دنبال داشته باشد که با سرطان کولورکتال مرتبط هستند.
- قرارگیری در معرض ترکیبات شیمیایی، در مواردی که فرد در معرض شدید برخی ترکیبات شیمیایی قرار می‌گیرد، خطر ابتلا به سرطان کولورکتال، می‌تواند افزایش یابد. برای مثال حتی ترکیبی مانند کلر (chlorine) که به‌طور شایع، مقادیر کم آن، در تصفیه آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیز می‌تواند خطرناک باشد.
- سابقه برخی جراحی‌ها، جراحی‌هایی نظیر Ureterosigmoidostomy که برای معالجه سرطان مثانه انجام می‌شود، و یا برداشتن کیسه صفرا (Gallbladder) از طریق جراحی کوله‌سیستکتومی (Cholecystectomy). برخی مطالعات نشان می‌دهند که جراحی مثانه ممکن است به خطر ابتلا به سرطان کولورکتال منجر شود، اما برخی مطالعات، بین این دو موضوع ارتباطی نمی‌بینند.
- سابقه سرطان روده، سابقه سرطان روده در فرد، می‌تواند خطر ابتلا برای بار دوم را افزایش دهد، خصوصا اگر اولین سرطان، پیش از سن 60 سالگی تشخیص داده شده باشد.
- شیوه زندگی، سیگار کشیدن، و نیز مصرف الکل، بیش از 4 مرتبه در هفته، خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش می‌دهند.
- قرارگرفتن در معرض پرتودرمانی، اگر در پرتودرمانی، بافتی در معرض تابش، قرار گیرد، خطر بروز سرطان در همان بافت افزایش خواهد یافت.
علائم ونشانه‌های سرطان کولورکتال
برخی نشانه‌ها می‌توانند به حضور سلولهای سرطانی در کولون یا رکتوم، اشاره داشته باشند؛ شامل وجود خون در مدفوع، کاهش وزن، درد‌های شکم و تغییرات مدفوع، نظیر یبوست یا اسهال. با این‌حال، تا سرطان روده، به مراحل پیشرفته نرسیده باشد، عموما افراد هیچ نشانه‌ای احساس نخواهند کرد.
انجام آزمایش‌ها و غربالگری
آزمایشات غربالگری (screening tests) سرطان روده، این موارد را شامل می‌شوند: آزمایش خون پنهان در مدفوع با حساسیت بالا (FOBT: high-sensitivity fecal occult blood testing)، سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر (Flex Sig: sigmoidoscopy)، و کولونوسکوپی (colonoscopy).
بنا به گزارش آژانس CDC (CDC: Centers for Disease Control and Prevention)، آزمایش خون پنهان در مدفوع، می‌بایست به‌طور سالیانه انجام شود تا نمونه‌های مدفوع در مورد حضور سلولهای خون، مورد بررسی قرار گیرند.
هر دو روش کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر، لوله‌ای باریک را به رکتوم ( و کولون) وارد می‌کنند تا وجود بافت‌های سرطانی، مورد بررسی قرار گیرد. در سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر، پزشک می‌تواند یک سوم پایانی کولون را مشاهده کند، اما کولونوسکوپی، بررسی تمامی کولون را شامل می‌شود. به گفته Goldberg، پیش از انجام سیگموئیدوسکوپی، از افراد خواسته می‌شود، تنقیه (Enema) انجام دهند تا پیش از عمل، نواحی انتهایی کولون، مورد تخلیه قرار گرفته و پاکسازی شده باشد. عموما در این عمل، استفاده از آرام‌بخش، ضروری نمی‌باشد.
پیش از عمل کولونوسکوپی، از افراد خواسته می‌شود، حدود یک روز یا کمی بیشتر، غذای جامد مصرف نکرده و صرفا از مایعات استفاده کنند. همچنین مصرف داروهایی نظیر (GoLytely)، تجویز می‌شوند تا روده پاکسازی شود. کولونوسکوپی عموما تحت بی‌حسی یا بی‌هوشی انجام می‌پذیرد و بیماران پس از عمل، معمولا احساس سستی و گیجی دارند. لذا معمولا نمی‌توانند در همان روز به سرکار بازگردند و فردی نیز باید حضور داشته باشد تا بیمار را به خانه برساند.
در عمل کولونوسکوپی یا درون‌بینی کولون، از لوله‌ای باریک (colonoscope) با طول شش فوت، استفاده می‌شود که بر سر آن، دوربین ریز و مجهز به نور، نصب شده است. بنا با اظهارات Goldberg، کولونوسکوپ به پزشک امکان می‌دهد تا به کولون، هوا وارد کرده، کمی بادکردگی و اتساع در آن به‌وجود آورد. در نتیجه، یافتن تومورهایی که ممکن است پشت چین و چروک‌های کولون، مخفی باشند، آسان‌تر شده و دیواره کولون با جزئیات بیشتری قابل مشاهده خواهد بود. ضمنا پزشکان قادر به نمونه برداری (biopsy) بوده، همچنین می‌توانند پولیپ‌های مشکوک را جدا کرده و بیرون آورند.
انجام آزمایشات غربالگری، آن‌چنان اثربخشی دارند که بنا به برآوردهای آژانس مراکز مدیریت و پیشگیری از بیماری موسوم به CDC، این آزمایشات می‌توانند از 60 درصد مرگ‌های ناشی از سرطان روده، جلوگیری به‌عمل آورند.
درمان سرطان کولورکتال
پس از تشخیص سرطان روده (Colorectal cancer)، بسته به اینکه سرطان در چه مرحله‌ای قرار دارد، گزینه‌های درمانی مختلفی در نظر گرفته می‌شوند. به‌عبارت دیگر، در مراحل اولیه که سرطان، کوچک بوده و گستردگی آن به‌صورت محلی است، ممکن است به مداخله کمتری نیاز باشد. معمولا با انجام جراحی، تومورهای کوچک به نحو موثری از میان برداشته شده، سپس با تجویز شیمی‌درمانی (chemotherapy)، باقیمانده سلولهای سرطانی نیز از بین می‌روند. داروهای رایج شیمی‌درمانی مورد استفاده در سرطان روده، ایرینوتکان (irinotecan)، اگزالیپلاتین (oxaliplatin)، کیپسیتابین (capacitabine) و فلوروراسین (fluorouracil or 5-FU) را شامل می‌شوند.
در مراحل بعدی، سلولهای سرطانی، متاستاز (metastasize) انجام می‌دهند؛ به بیان دیگر، خصوصیات تهاجمی پیدا کرده، به سایر بخش‌های بدن نیز سرایت می‌کنند. در مراحل پیشرفته سرطان روده، سلولهای سرطانی در نواحی بیشتری از کولون و یا دیگر بخش‌های بدن، گسترش می‌یابند و ممکن است ضروری باشد که، بخش‌هایی از روده بزرگ به‌طور کامل برداشته شوند. اغلب، باقیمانده کولون، می‌تواند به رکتوم (راست روده)، مجددا متصل شود، اما در مواردی که سرطان به رکتوم نیز رسیده باشد، ممکن است لازم باشد عمل کولوستومی (colostomy) انجام گیرد. در این عمل جراح، با ایجاد مجرایی در شکم، روده بزرگ را به کیسه مخصوص کولوستومی در خارج بدن، متصل می‌کند. پسماندها و مواد زائد که می‌بایست از بدن خارج شوند، به جای گذشتن از رکتوم، از طریق مجرای ایجاد شده، در کیسه کولوستومی قرار می‌گیرند. سپس، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی تجویز می‌شوند تا باقیمانده سلولهای سرطانی، نابود شده و تا آنجا که ممکن است، گسترش سرطان،تحت کنترل قرار بگیرد.
